هلپرکی

 

هه‌ڵپه‌ڕکێ، هه‌لپه‌رکی یا رقص کردی^[۱] بخشی از آیین‌های نمایشی کردها است که بصورت گروهی و به شکل حلقه‌ای نا کامل مرکب از رقصندگان زن و مرد (گه‌نم و جۆ = گندم و جو) درحالی‌که پنجۀ دست‌هایشان به هم گره خورده است و از چپ به راست در حرکت هستند اجرا می‌شود. اولین نفر سمت راست گروه که با دستمالی در دست وظیفۀ هدایت و هماهنگ کردن حرکت بقیه رقصندگان را به عهده دارد و سرعت و ریتم و شور رقصندگان بستگی به هدایت او دارد را در زبان بومی سَرچُوپی‌کِش (به کردی: سه‌رچۆپی‌کێش) و آخرین نفر گروه را که در منتهی‌الیه سمت چپ حلقه قرار دارد و او نیز مسئولیت مشابهی دارد «گاوانی» می‌نامند.

نخستین جشنوارۀ استانیِ هه‌لپه‌رکی در شهریور ۱۳۹۰ در شهرستان بانه برگزار شد.

تاریخچه

تاریخ دقیقی برای پیدایش و شکل‌گیری این رقص نمی‌توان تعیین کرد اما در کاوش‌های باستانی که در مناطق کردنشین انجام شده است می‌توان نمونه‌هایی از این رقص را برروی سفالینه‌های پیش از تاریخ مشاهده کرد.^[۲] رقص‌های کردی اشکال متنوعی دارند ولی به‌طورکلی از دو دسته رقص‌های غنایی و رقص‌های رزمی تشکیل شده‌است. گونه‌ای دیگر از رقص‌های عرفانی نیز در برخی مناطق کردستان رایج بوده که مشخصاً نمی‌توان ریشۀ آن را کردی دانست؛ که اجرای آن به دو صورت فردی (سَما/ سه‌ما = سماع) و گروهی ذِکر انجام می‌شود.^[۳]

فلسفۀ رقص کردی به روایت دیاکونوف (کتاب تاریخ ماد) در سال ۶۱۲ قبل از میلاد، امپراتوری ماد به رهبری هوخشتره، نینوا را از تسخیر آشوریان که برای مادها همیشه دردسرساز بودند، درآورد و امپراتوری خود را گسترش داد... پس از اتمام جنگ، پادشاه ماد (هوخشتره) از فرماندهان خود خواست چگونگی جنگ را برای وی به صورت پانتومیم شرح دهند... چون بردن سلاح به کاخ پادشاهی ممنوع بود، برای تشریح جنگ فرمانده اول به‌جای شمشیر، از دستمال قرمز رنگی استفاده کرد و چگونگی جنگ را برای پادشاه تشریح کرد... فرمانده اول که همان «چوپی‌کش» نام گرفت، دست تمام سربازان خود را گرفت که نماد همبستگی و وفاداری سربازانش به همدیگر است... نخست با رقصی آهسته که امروزه آن را «گه‌ریان» می‌نامند، شروع کرد و این یعنی ما جنگ را آهسته شروع کردیم... سپس با (هه‌لگرتن) ریتم رقص را تند تر نمود و این یعنی که ما سریعاً به سمت دشمن حمله بردیم... در میان رقص که حماسی‌ترین رقص تاریخ است، چندین نوع دیگر وجود دارد از جمله (سه پا) که یک پا به عقب رفته و سریعاً دو پا به جلو برداشته می‌شود و به این معناست که اگر ما در جنگ یک قدم، عقب‌نشینی کردیم، در نهایت سریعاً دو قدم به جلو رفتیم... همچنین نوعی دیگر به نام (شه‌لان شه‌لان) در میان رقص کردی وجود دارد که چوپی‌کش پای راستش می‌لنگد ولی سپس به‌یک‌باره رقص را تند می‌نماید و این یعنی اگر در جنگ زخمی شدیم، خیلی زود بهبود یافتیم و باز به‌سوی دشمن هجوم بردیم... هوخشتره پادشاه امپراتوری ماد، فرمان داد که این آیین را در همهٔ مراسم‌ها به ویژه بعد از فتوحات و شادی‌ها به کار بندند تا حماسهٔ جنگ و پیروزی امپراتوری ماد، بر دشمنان فراموش نشود.^[۴]

نحوه رقصیدن

 

معمولاً بهترین رقصنده (زن یا مرد) نقش رهبری گروه سرچوپی‌کِش (سه‌چۆپی‌کێش) را به عهده می‌گیرد و اولین نفر حلقه رقصندگان است. او باانجام ماهرانه حرکات نمایشی توسط دستمالی که در دست راست خود دارد و نیز به کمک اصواتی هیجان انگیز و گاهی با کلام ضمن افزودن بر هیجان رقصندگان مسئولیت تنظیم سرعت و ریتم حرکت گروه را بر عهده می‌گیرد. قرار گرفتن در این نقش جذابیت فراوانی دارد و رقصنده را در موقعیت بهتری نسبت به مابقی گروه قرار می‌دهد. سرچوپی‌کش گاهی برای ایجاد نشاط بیشتر می‌تواند از حلقه رقص جدا شده و با توجه به تبحر خویش حرکات نمایشی فردی نیز انجام دهد. بقیه گروه در حالیکه دست هایشان رو به زمین و در امتداد دو پهلویشان قرار دارد پنجه در پنجه رقصندگان مجاور ایجاد حلقه‌ای پیوسته می‌کنند. مطلوب‌ترین حالت قرار گرفتن رقصندگان بصورت (گندم و جو) یا به عبارتی یک زن و یک مرد بصورت یک در میان است. گاوانی آخرین رقصنده گروه است که هرچند نقش زیادی در ایجاد ریتم و نشاط رقص دارد اما کمتر کسی راغب به قرار گرفتن در این نقش است.

رقص دو دستماله

در شکل غنایی رقص و برای افزودن بر شور رقصندگان و ناطران معمولاً رقصنده اول سَرچُوپی با دو دستمال رنگی به انجام حرکات نمایشی فردی می‌پردازد و توانایی و تبحر خود رادر رقص به نمایش می‌گذارد. به این نوع رقص «دودستماله» می‌گویند که بیشتر در مناطق کرمانشاه وایلام رواج دارد.